Tot slot

Tien weken geleden begon ik met het schrijven van posts voor mijn blog. In eerste instantie wist ik niet goed waar te beginnen. Het viel niet mee om een onderwerp te kiezen en ik had geen idee wat mij te wachten stond. Uiteindelijk besloot ik om over ouderenmishandeling te bloggen en wist ik dat ik een uitdaging aanging.

Ivy Sangers.

Dit onderwerp koos ik, omdat er nog te weinig aandacht wordt besteed aan ouderenmishandeling in Nederland. Niet iedereen weet wat het inhoudt. Welke vormen er van ouderenmishandeling zijn. Waarom ouderen worden mishandeld. Ik vind dat ouderenmishandeling evenveel aandacht verdient als kinderenmishandeling. Het probleem is vooral dat ouderenmishandeling niet altijd wordt herkend, terwijl het wel gaande is.

Eén van de vragen die ik wilde beantwoorden met mijn blog was: Waarom wordt ouderenmishandeling gepleegd?
Een concreet antwoord daarop heb ik niet gevonden. Ik had van tevoren ook al gedacht dat hier geen eenduidig antwoord op zou komen. Wel heb ik niet alleen de kant van het slachtoffer belicht, maar ook de kant van de pleger. Ouderenmishandeling is onaanvaardbaar en het mag niet gebeuren. Aan de andere kant zetten de verhalen van sommige mantelzorgers je wel aan het denken. Wat vooral naar voren komt in mijn blog is dat het van groot belang is dat ouderenmishandeling een bespreekbaar onderwerp wordt. Dat er geen angst en schaamtegevoel meer heerst rondom dit onderwerp en ook dat ouderenmishandeling zo snel mogelijk moet worden gemeld.

Voordat ik aan het blog begon, was ik bang dat ik de vijftien posts niet zou halen. Bang dat ik niet objectief zou blijven tijdens het bloggen. Dit bleek erg mee te vallen. Ik heb inspirerende mensen gesproken die mij het onderwerp van verschillende kanten hebben laten zien. Daarbij heb ik geprobeerd alles zo objectief mogelijk te bekijken. Ik heb veel geleerd en leuke, maar ook minder leuke en ontroerende ervaringen opgedaan. Het schrijven van dit blog heeft mij eraan herinnerd hoe leuk ik het vind om mij te verdiepen in een bepaald onderwerp en dit met anderen te delen. Het heeft mij er ook weer aan herinnerd waarom ik heb gekozen voor de School voor Journalistiek.

“Het was emotioneel zwaar, omdat zij vroeger voor ons had gezorgd en nu waren de rollen om gedraaid”

Zorgen voor je eigen ouders klinkt misschien vanzelfsprekend en eenvoudig. Zij hebben uiteraard ook altijd voor jou gezorgd. Toch blijkt het in de praktijk soms een zware opgave te zijn. Voor velen is het een intense ervaring, want je hebt ernaast ook nog je eigen leven. Annelies (53) heeft haar moeder in haar laatste levensjaar ook intens verzorgd en voor haar was dit niet altijd even gemakkelijk.

Bron: Wikipedia

“Toen mijn moeder 76 jaar oud was, ging haar gezondheid geleidelijk achteruit. Ze woonde nog alleen thuis, mijn vader was allang geleden overleden en mijn broers en ik waren allemaal al uit huis. Wel kwamen wij geregeld bij haar op bezoek en dit vond ze altijd fijn. Die bezoekjes kregen echter op den duur steeds meer een verzorgend karakter.” Annelies deed veel verschillende dingen voor haar moeder. “Ik hield mijn moeder vaak gezelschap en deed het één en ander in het huishouden. Ook ging ik soms naar de dokter met haar als dat nodig was en zorgde ik ervoor dat ze er een beetje netjes uitzag. Ik waste haar kleren, kocht nieuwe kleding en ging met haar naar de kapper”, aldus Annelies.

“Het is natuurlijk je eigen moeder en het is ontzettend moeilijk om
 iemand waar je zielsveel van houdt zo achteruit te zien gaan.”

Langzamerhand werd het steeds zwaarder voor Annelies om voor haar moeder te zorgen. “Toen mijn moeder symptomen van dementie ging vertonen, was dit niet altijd even gemakkelijk. Ze wilde vaak dingen niet, ze werd achterdochtig, belde soms de dokter vlak voor een afspraak af en wilde haar haren niet meer laten doen bij de kapper. Ook het aan- en uitkleden werd steeds meer een hele opgave.” Annelies legt uit dat dit je als mantelzorger soms op je zenuwen kan werken. “Het is natuurlijk je eigen moeder en het is ontzettend moeilijk om iemand waar je zielsveel van houdt zo achteruit te zien gaan. Zowel geestelijk als lichamelijk. Van een gezonde, meestal opgewekte, goedgehumeurde en nette vrouw veranderde ze langzamerhand door haar ziekte in een wat achterdochtige, zeurderige en soms opstandige vrouw. Ze had veel minder belangstelling voor anderen dan vroeger en werd onverschilliger”, aldus Annelies.

Als mantelzorger en familielid kan je dit soms even teveel worden. Annelies: “De grens tussen goed verzorgen en slecht behandelen gaat vervagen. Ik heb toen wel eens dingen gedaan, waarvan ik direct daarna of pas later erge spijt van had. Op dat moment was ik mij er niet echt van bewust en deed dingen voor mijn gevoel met de juiste bedoeling. Zo drong ik er regelmatig op aan dat ze wat moest eten, terwijl ze er helemaal geen zin in had. Soms werd ik boos op haar omdat ze de dokter weer eens had afgebeld. Ik liet haar merken als ze in huis dingen niet had opgeruimd, omdat vroeger alles zo netjes was geweest. Ik trok haar kleren bij het omkleden soms nét iets te hardhandig aan als ze aan het tegenstribbelen was. Het ergste wat ik mij kan herinneren was, was dat ze een keer een flinke griep onder de leden had en ik haar min of meer gedwongen heb om naar het toilet te gaan, omdat ze moest plassen. Eigenlijk kon ze niet meer van haar bed af komen door haar slechte conditie. Ze was uitgeput toen ze eindelijk op het toilet zat, maar ik was opgelucht omdat ze het gehaald had, omdat ik haar dan niet hoefde te verschonen.”

Al die dingen liggen tegen de grens aan van ouderenmishandeling, maar dat beseft Annelies zich nu pas, velen jaren later. “Ik deed het toen zeker niet met opzet, maar eerder uit bezorgdheid en wanhoop. Ik hield immers ontzettend veel van haar. Het was emotioneel zwaar, omdat zij vroeger voor ons had gezorgd en nu waren de rollen omgedraaid. Ik kan dus door de ervaring met mijn eigen moeder wel begrijpen dat mantelzorgers soms over de schreef gaan en dat verzorging over kan gaan in slechte behandeling en zelfs mishandeling. Het is volgens mij heel belangrijk dat mantelzorgers dat bij zichzelf kunnen herkennen, of dat mensen in hun omgeving dat constateren. Ook moet het bespreekbaar kunnen zijn”, aldus Annelies.

Omdat de bron liever anoniem wilde blijven, is de naam veranderd.

Ouderenmishandeling blijft taboe

In Nederland rust er een ontzettend groot taboe op ouderenmishandeling. Er wordt hier in het algemeen maar weinig over gepraat en velen weten niet precies wat er wordt bedoeld met ouderenmishandeling. Maar waarom is dit onderwerp zo’n groot taboe in Nederland? Waarom vinden zoveel mensen het ongepast om over ouderenmishandeling te praten?

In het NRC Handelsblad van 19 januari 2015 staat een artikel over de 85-jarige Henk K. die afgelopen zomer zijn 86-jarige dementerende vrouw uit wanhoop wurgde. Henk K. vermoordde zijn vrouw dus uit machteloosheid. Theo Royers, schrijver van het boek ‘Oud Leed’ en oud-medewerker van Vilans: “Bij een gebeurtenis als deze weten veel mensen niet wat zij hiervan moeten denken. Als het om een ouder-kind situatie zou gaan, was het een heel ander verhaal geweest. Elke ouder behoort zijn of haar kind liefdevol op te voeden. Een kind heeft geen macht over zijn ouders. Maar op het moment dat de 85-jarige Henk K. zijn vrouw wurgt uit wanhoop, weet je de andere kant van het verhaal niet. Later komt naar voren dat deze mevrouw altijd al dominant en dwingend is geweest in hun huwelijk en haar man nooit wat rust heeft gegund. Zo’n trieste gebeurtenis heeft dus twee kanten. Mensen weten al gauw niet wat zij hierover moeten zeggen en zwijgen dus. Ze zijn bang het verkeerde te zeggen”, aldus Theo.

“Maar op het moment dat de 85-jarige Henk K. zijn vrouw
wurgt uit wanhoop, weet je de andere kant van het verhaal niet.”

Tevens durven ouderen het ook niet openlijk uit te spreken als zij worden mishandeld. Annemiek Goes, projectleider en senior adviseur bij Movisie: “Ouderen zijn vaak afhankelijk van degenen die hen mishandelen en zij durven hier vaak niets aan te doen, omdat zij bang zijn dat het misschien erger zal worden. Bovendien schamen ouderen zich vaak over dit onderwerp en kunnen zij niet goed benoemen wat er aan de hand is. Het is vervelend en naar om over zoiets te praten en zij laten de situatie dus zo als het is. Ook zijn er professionals die met ouderen in aanraking komen en die mogelijk ook wel verdachte dingen zien, maar dit niet melden. Zij maken zichzelf wijs dat het wel meevalt of dat zij het verkeerd hebben gezien. Ze herkennen de signalen niet”, aldus Annemiek.

Ouderen nemen vaak ook hun eigen verzorgers in bescherming. Denk hierbij vooral aan familie. Ze zijn bang dat de relatie helemaal stukloopt en zwijgen daarom vaak over de mishandeling. Ze zijn bang dat de pleger in de problemen komt. Daarnaast vrezen ouderen dat wanneer zij ermee naar voren komen dat zij mishandeld worden door één of meerdere familieleden, zij opgenomen moeten worden in een verpleeghuis. Ze zijn bang alleen gelaten te worden.

“Je ziet het pas als je het gelooft”

In 2013 produceerde Movisie, het landelijke kennisinstituut en adviesbureau met betrekking tot sociale vraagstukken, een nieuwe dvd genaamd ‘Je ziet het pas als je het gelooft’. Dit dvd-pakket gaat over ouderenmishandeling en helpt ouderen, vrijwilligers en professionals om dit onderwerp bespreekbaar te maken en naar oplossingen te zoeken. De dvd is onderdeel van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ‘Actieplan Ouderen in veilige handen’.

Annemiek Goes.

Annemiek Goes, projectleider en senior adviseur bij Movisie, hielp mee met de ontwikkeling van het dvd-pakket. “Ik heb er voor gezorgd dat er voldoende financiering was om de dvd te realiseren en dat er een projectteam kwam dat vervolgens het project uitvoerde en beheerde. Tevens moest er voor gezorgd worden dat de kwaliteit van de dvd goed was.” Het betreft een voorlichtingspakket, dat zowel ontwikkeld is voor professionals als voor ouderen. “Het pakket schetst een beeld van hoe ouderenmishandeling zich voordoet. Zo worden er filmpjes getoond van verschillende situaties. Hierbij wordt ook in beeld gebracht hoe de onveilige situatie van ouderen ontstond en wat er wordt gedaan door hulpverleners en anderen die betrokken zijn, om de veiligheid weer te herstellen”, aldus Annemiek. De films die er op de dvd staan brengen vijf verschillende situaties in beeld:

1. Een mantelzorgster: deze film gaat over psychische en lichamelijke mishandeling;
2. Deze film betreft de relatie tussen opa en kleinzoon en gaat over financiële uitbuiting en verwaarlozing;
3. Deze film betreft een getrouwd stel en gaat over psychische mishandeling en verwaarlozing;
4. Hier zien we psychische en lichamelijke mishandeling die wordt gepleegd in een verzorgingstehuis;
5. Deze film betreft een buurman, die zijn oudere buurvrouw seksueel en psychisch mishandelt.

“Het is de eerste dvd over die is gemaakt over ouderenmishandeling in Nederland.”

Annemiek: “Bij de dvd is er ook een boekje gemaakt, waarin een aantal tips en voorbeeldvragen worden gegeven voor mensen die met de dvd gaan werken. Het is de eerste dvd over die is gemaakt over ouderenmishandeling in Nederland. Movisie heeft ontzettend veel moeite gedaan om financiering te vinden, maar uiteindelijk is dit toch nog gelukt. Veel professionals hebben meegedacht met de productie. Het is belangrijk om ouderenmishandeling op de kaart te zetten en dat het dus bekend wordt onder de mensen”.

Annemiek vindt het belangrijk dat de plegers van ouderenmishandeling zo goed mogelijk worden aangepakt. “Niet elke pleger is hetzelfde. Sommige plegers hebben bijvoorbeeld al genoeg aan een gesprek; dan hebben we het vooral over de lichtere vormen van ouderenmishandeling. Als een persoon dag in dag uit aan iemand zorg moet verlenen, kan het gebeuren dat deze persoon wel eens iets verkeerds doet. Dit is anders dan wanneer je te maken hebt met opzettelijke en veelvuldige mishandeling. Deze vorm van mishandeling moet daadkrachtiger aangepakt worden. Er moet dan voor worden gezorgd dat de pleger niet meer in contact kan komen met de oudere persoon, om zo de veiligheid van het slachtoffer te garanderen.”

Zie hier de trailer van de dvd ‘Je ziet het pas als je het gelooft’:

Meer ouderenmishandeling door de bezuinigingen op de zorg?

Ouderenmishandeling staat de laatste tijd steeds hoger op de politieke agenda en de overheid probeert ouderenmishandeling zo veel mogelijk tegen te gaan. Maar volgens professionals en sommige instanties zal door de bezuinigingen in de zorg dit probleem alleen maar toenemen. Zo vindt het Nationaal Ouderenfonds het behoorlijk tegenstrijdig dat de overheid aan de ene kant ouderenmishandeling wil bestrijden, maar ondertussen flink aan het bezuinigen is op de zorg. De overheid is bezig met een hele grote hervorming met betrekking tot de zorg. Deze hervorming houdt kortweg in, dat een aantal taken die normaal gesproken door de overheid worden uitgevoerd, nu worden ondergebracht bij de gemeente. Denk hierbij aan de Wet maatschappelijke ondersteuning, jeugdzorg en de Participatiewet. Tevens heeft de overheid heel veel verzorgingshuizen gesloten en talloze thuiszorgmedewerkers zijn ontslagen. Het wordt dan ook steeds moeilijker om als senior in een verpleeghuis te gaan wonen. De meeste mensen die niet ziek genoeg zijn, moeten zo veel mogelijk thuis verzorgd worden.

Elke van Wageningen.

Elke van Wageningen, persvoorlichter van het Nationaal Ouderenfonds, laat weten dat het fonds zich zorgen maakt over de bezuinigingen. “We zijn bang dat wanneer ouderen langer zelfstandig thuis blijven wonen en de druk op mantelzorgers hierdoor steeds groter wordt, het zicht op ouderenmishandeling een beetje verdwijnt. Mantelzorgers raken overbelast en deze overbelasting kan leiden tot mishandeling. Dit is het grootste punt waar we ons zorgen over maken.” Het Ouderenfonds is van mening dat door de bezuinigingen ouderenmishandeling in de hand wordt gewerkt. “Ondertussen voert de overheid wel campagnes over ouderenmishandeling. Wij zijn hier natuurlijk niet op tegen, maar door de bezuinigingen worden de effecten van deze campagnes wel tegengewerkt. We zien ook dat het aantal meldingen van mishandeling de afgelopen jaren is toegenomen. Dit komt deels doordat de steunpunten steeds bekender worden en mensen eerder aangifte doen, maar er is ook een behoorlijke stijging van het aantal gevallen van ouderenmishandeling, vooral binnen de familiekring. Familie neemt steeds meer zorgtaken over en dit vraagt om problemen”, aldus Elke.

Manon Huisman.

Het ANBO, de belangenorganisatie voor senioren, is niet persé tegen de bezuinigingen, maar hoopt wel dat de gemeentes die nu de verantwoordelijkheid hebben, zo goed mogelijk hun taken uitvoeren. Zo zegt Manon Huisman, Adviseur regionale woordvoering en woordvoerder bij het ANBO: “De visie van het kabinet is dat we meer uit moeten gaan van onze eigen krachten en leren om voor elkaar te zorgen. We leven namelijk in een verzorgingsstaat en we zijn gewend dat we voor alles aan kunnen kloppen bij de overheid. Nu er veel verpleeghuizen zijn gesloten en het moeilijker is om in een verpleeghuis te wonen, krijgt de mantelzorg het nog zwaarder, terwijl veel mantelzorgers al aardig overbelast zijn. Gemeentes moeten er dus voor zorgen dat ouderenmishandeling op tijd wordt gesignaleerd. We zijn dus niet tegen de hervormingen als zodanig, maar we vinden het wél belangrijk dat alles zo goed mogelijk wordt geregeld. Tevens komt uit onderzoek naar voren dat de meeste ouderen liever thuis willen blijven wonen, dan hun laatste jaren te spenderen in een verpleeghuis”, aldus Manon.

“Van de meeste gevallen van ouderenmishandeling word je gewoon ontzettend treurig en je schrikt wanneer je ziet hoe ver sommige mensen het laten komen.”

Op de markt zijn er verschillende soorten boeken over ouderenmishandeling. Zo schreef Theo Royers, samen met Maria van Bavel, het basisboek ‘Oud Leed’.

Theo Royers.

Ik sprak met Theo Royers over dit boek. “Vanaf 1993 tot 2013 werkte ik bij Vilans, Kenniscentrum voor Langdurende zorg. Dit centrum heeft als doel de langdurende zorg blijvend te verbeteren. “Sinds 2003 werkte ik in verschillende campagnes over ouderenmishandeling samen met Maria van Bavel. We besloten toen een boek te schrijven over dit onderwerp”, aldus Theo. “Oud Leed bestaat uit drie delen. Het eerste deel is het theoretische deel, waarin vooral wordt uitgelegd wat ouderenmishandeling is, welke vormen van ouderenmishandeling er zijn en in welke situaties dit vaak voorkomt. Het tweede deel gaat over de aanpak en interventies rondom ouderenmishandeling en het derde deel is het juridische deel. In dit laatste deel wordt er vooral uitgelegd welke wetten er allemaal met ouderenmishandeling te maken hebben en welke protocollen er ontwikkeld zijn.” In het boek wordt geprobeerd onderscheid te maken tussen moedwillige mishandeling en ontspoorde zorg, al benadrukt Theo wel dat dit ontzettend lastig is. “In beide gevallen kunnen mensen zich moeilijk verplaatsen in anderen. Het is en blijft crimineel gedrag.”

“Na tien jaar in deze sector gewerkt te hebben, verbaasde ik mij over hoe vaak
mensen gebruik maakten van iemand anders zijn of haar hulpbehoevende situatie.”

Volgens Theo is het boek bestemd voor een heel breed publiek. “Het boek is voornamelijk bestemd voor professionals in zorg en welzijn en studenten, maar ook voor beleidsmakers. Natuurlijk is het boek ook bestemd voor de mensen die meer van dit onderwerp af willen weten”, aldus Theo. Tevens heeft hij ook een doel met het schrijven van dit boek. “Het belangrijkste doel is het verspreiden van kennis over ouderenmishandeling. Er heerst een enorm taboe op dit onderwerp, terwijl het mishandelen van ouderen veelvuldig voorkomt in Nederland.” Volgens Theo heeft het boek wel bijgedragen aan de bewustwording van ouderenmishandeling, vooral bij professionals in de ouderenzorg. Het is vooral een werkboek en wordt vaak gebruikt in de praktijk.

Theo heeft talloze gevallen van ouderenmishandeling beschreven die ook werkelijk gebeurd zijn. “Na tien jaar in deze sector gewerkt te hebben, verbaasde ik mij over hoe vaak mensen gebruik maakten van iemand anders zijn of haar hulpbehoevende situatie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan financieel misbruik. Van de meeste gevallen van ouderenmishandeling word je gewoon ontzettend treurig en je schrikt wanneer je ziet hoe ver sommige mensen het laten komen.”

Theo vindt dat de plegers op de juiste manier moeten worden aangepakt. “Ongeveer 80% van ouderenmishandeling zijn familiaire kwesties. Als je als politie of hulpverlener zo’n situatie niet goed aanpakt, kunnen hele families uit elkaar vallen. Het is dus van belang dat zo’n situatie op de correcte wijze wordt aangepakt. Voorzichtigheid en duidelijkheid spelen hierbij een belangrijke rol.”

Het boek ‘Oud Leed’ is sinds 2012 te verkrijgen in bijna elke boekwinkel en te bestellen bij online webwinkels in Nederland.

“Als je laatste jaren in het kader hebben gestaan van angst en onveiligheid, kom je heel ongelukkig te overlijden”

Arno Wip

Arno Wip schrijft al ongeveer anderhalf jaar weblogs over ouderenmishandeling. Daarnaast is hij nu drie jaar Aandachtsfunctionaris Ouderen bij Fier, een expertisecentrum op het gebied van geweld en afhankelijkheidsrelaties. Fier biedt hulp aan slachtoffers en getuigen, maar ook aan de plegers.

Een aandachtsfunctionaris bij Fier heeft veel verschillende taken. Arno vertelt: “Als projectleider bij Fier geef ik diverse trainingen in het kader van transities. Dit zijn overgangen in de zorg. Ook werk ik bij de afdeling Directe Hulp Huiselijk Geweld. Als er meldingen van ouderenmishandeling zijn, stappen we daarop af en kijken we of we kunnen helpen.” Dit is niet het enige wat Arno doet. In 2013 begon hij met het schrijven van weblogs over ouderenmishandeling. “Die weblogs gaan veelal over mijn kijk op ouderenmishandeling. Zo schrijf ik over de ontspoorde mantelzorg, maar ook over omgekeerde ontspoorde mantelzorg. Dit houdt in dat de verzorger wordt mishandeld door de verzorgde. Dit is net zo problematisch en komt ook vaker voor dan je zou denken.” Verder heeft Arno een interview gehad met Kees Koelma, een oudere man die zijn eigen dementerende vrouw mishandelde en haar uit onmacht en bezorgdheid aan de radiator vastbond. Tevens schrijft hij over hoe belangrijk het is om ouderenmishandeling altijd te melden. Een quote uit één van zijn weblogs: “Het melden van ouderenmishandeling is het begin van het stellen van grenzen en geen falen. Niet melden en grenzeloos laten bestaan, dat is falen.”

“Ik wil mensen laten weten dat ouderenmishandeling een serieus
probleem is in Nederland en belicht het onderwerp van verschillende kanten.”

Arno heeft nu in totaal twaalf weblogs geschreven over dit onderwerp en heeft vooral als doel ouderenmishandeling op de agenda te zetten. “Ik wil graag dat het bekend wordt onder de mensen. Ik wil mensen laten weten dat ouderenmishandeling een serieus probleem is in Nederland en belicht het onderwerp van verschillende kanten. Ik ben scherp en wil een discussie op gang laten komen. Heel veel dingen worden vaak niet gezien als ouderenmishandeling, terwijl het juist wél onder mishandeling valt.”

Arno vindt het belangrijk dat ouderenmishandeling zo veel mogelijk wordt tegengegaan. “Als je tachtig en dementerend bent en iemand van achttien jou komt verzorgen, is het belangrijk dat diegene respectvol en zonder agressie met jou omgaat. Je hebt pas een mooi leven geleid als het laatste stukje van je leven ook mooi is geweest. Je kunt een fantastisch leven hebben gehad, maar als je laatste jaren in het kader hebben gestaan van angst en onveiligheid, kom je heel ongelukkig te overlijden. Je kunt ook een heel moeilijk leven hebben gehad, maar als je laatste jaren veilig en rustig waren, overlijd je toch nog op een vredevolle manier. De laatste levensjaren van iemand hebben evenveel waarde als zijn of haar vroegere jaren en het is dus belangrijk om goed om te gaan met oudere mensen. Ouderen verdienen respect. Zij hebben namelijk veel bijgedragen aan de maatschappij van tegenwoordig”.

“Wat we merken is dat veel mensen niet weten wat ouderenmishandeling precies inhoudt en waar de grens ligt.”

Sinds 1 januari heeft elke regio in Nederland één meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling, genaamd Veilig Thuis. Veilig Thuis is een samenvoeging van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling en het Steunpunt Huiselijk Geweld. Veilig Thuis biedt hulp aan mensen die thuis niet veilig zijn. Het is dé plek geworden waar iedereen terecht kan voor hulp en advies.

Marianne van der Krans-Vlug

Marianne van der Krans-Vlug is projectleider en preventiemedewerker bij Veilig Thuis in Utrecht. “Mijn taken zijn vooral gericht op het bekendmaken van de problematiek rondom ouderenmishandeling. Ik geef heel veel voorlichtingen over ouderenmishandeling aan ouderen zelf, maar ook aan professionals, studenten en vrijwilligers. Zulke voorlichtingen kunnen bijvoorbeeld gaan over ontspoorde zorg en over verwaarlozing.” Marianne zegt dat er veel meer meldingen van ouderenmishandeling zijn, vergeleken met de vorige jaren. “Over het eerste halfjaar van 2014 had de helft van de provincie Utrecht 77 meldingen, terwijl er over heel 2012 maar 91 meldingen waren van ouderenmishandeling. In 2010 waren er slechts 13 meldingen gedaan. Hieruit blijkt dus dat ouderenmishandeling beter wordt gesignaleerd ten opzichte van vroeger. Tevens is het onderwerp ook beter bespreekbaar geworden. Ouderen durven er eerder voor uit te komen dat zij mishandeld worden. Wij krijgen heel veel meldingen over financiële uitbuiting en ontspoorde zorg komt ook veel voor. Wat we merken is dat veel mensen niet weten wat ouderenmishandeling precies inhoudt en waar de grens ligt.”

“Wij kunnen mensen wel adviseren om aangifte te doen,
maar wat wij vaak zien is dat ouderen dit eigenlijk bijna nooit willen.”

Van de meldingen die worden gedaan, worden er slechts weinig bij de politie aangegeven. Marianne: “Wij kunnen mensen wel adviseren om aangifte te doen, maar wat wij vaak zien is dat ouderen dit eigenlijk bijna nooit willen. Dit heeft heel erg te maken met de afhankelijkheidssituatie waarin zij verkeren. Het gaat om iemand die je persoonlijk kent. Ouderen willen wel dat het geweld stopt, maar willen ook dat de relatie met de verzorger of het familielid in tact blijft. Er wordt dan ook bijna nooit door ouderen zelf gebeld, maar vooral door professionals en omstanders.”

De samenvoeging van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling en het Steunpunt Huiselijk Geweld tot één meldpunt is een besluit van de overheid geweest. Nu kan iedereen bij één punt terecht met zorgen en vragen over huiselijk geweld, ouderenmishandeling en kindermishandeling. Het is nu één organisatie geworden. Veilig Thuis is overal verplicht, maar hoe het wordt vormgegeven wordt per regio bepaald. Veilig Thuis heeft één landelijk telefoonnummer. Door het inspreken van je woonplaats, word je als beller meteen doorgeschakeld naar de juiste regio. Veilig thuis is dag en nacht bereikbaar op 0800-2000.

“Het houdt niet op, niet vanzelf”

Praten over ouderenmishandeling kan wel eens lastig zijn. Zeker als je als oudere persoon zelf wordt mishandeld of in het verleden bent mishandeld. De rijksoverheid wil dat ouderenmishandeling zo veel en zo goed mogelijk wordt bestreden in Nederland. Daarom heeft het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de voorlichtingscampagne ‘Ouderen in veilige handen’ opgericht.

Ouderen in veilige handen, ook wel ‘oivh’, wil graag bereiken dat ouderenmishandeling een bespreekbaar onderwerp onder senioren wordt. Voor velen van hen is dit erg moeilijk te bespreken en het wordt vaak verzwegen, vooral door schaamte. Schaamte om over dit onderwerp te spreken. Dit is de voornaamste reden waarom ouderen die mishandeld worden of zijn, niet rapporteren dat dit gebeurt of gebeurd is. De campagne wil dit tegengaan. Tevens wil oivh dat mensen ervan bewust worden dat ouderenmishandeling in de praktijk veel voorkomt in Nederland en wil de kennis over dit onderwerp vergroten.

Noordhoff Health heeft in samenwerking met Stichting Leerstation Zorg en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen de e-learning Ouderen in Veilige Handen ontwikkeld. Deze e-learningmodules kun je bestellen via de site van oivh. Alles wat je moet weten over ouderenmishandeling, staat in deze modules. Niet alleen voor senioren zijn deze modules leerzaam, maar ook voor artsen, verpleegkundigen en mantelzorgers.

De overheid doet nog meer om ouderenmishandeling tegen te gaan. Zo startte staatssecretaris Martin van Rijn van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in 2013 een televisiecampagne over ouderenmishandeling. Ook deze campagne was een onderdeel van ‘Ouderen in veilige handen’. Op de Nederlandse televisie worden er nog steeds televisie spotjes uitgezonden over ouderenmishandeling. Hieronder zien we een tv-spotje van ‘Een veilig thuis’, met als doel ouderenmishandeling bespreekbaar te maken en het te voorkomen of te bestrijden.

Vastbinden vanwege een delier: valt dit onder ouderenmishandeling?

Waar ligt de grens van ouderenmishandeling? Hier wordt veel over gespeculeerd. De meningen lopen uiteen als het gaat over het vastbinden van ouderen met een delier.

Maar wat is een delier nou precies? Een delier of delirium is een psychische stoornis, waarbij een persoon acuut verward raakt. Deze persoon heeft dan een abnormale bewustzijnsdaling. Dit kan enkele uren, maar ook enkele dagen tot zelfs weken duren. Een delier is gevaarlijk; het wijst er namelijk op dat er met iemand iets ernstigs aan de hand is en dat hij of zij zo snel mogelijk onderzocht en behandeld moet worden. Een delier wordt al gauw geassocieerd met mensen met een alcoholverslaving, maar een delier komt in de meeste gevallen voor bij mensen die nauwelijks of helemaal géén alcohol drinken. Oudere personen zijn kwetsbaar en hebben een hoger riscico op een delier dan jongere personen. Een delier komt dan ook regelmatig voor bij bejaarden.

Het is belangrijk om deze verwardheid te bestrijden, maar soms worden er dan maatregelen genomen waar veel mensen het niet mee eens zijn. Zo worden de handen en voeten van ouderen wel eens vastgebonden. Dit heeft en aantal redenen. Veel ouderen in tehuizen worden gevoed door middel van vloeibare voeding, die via een slangetje (een sonde) in de maag of darm wordt toegediend. Omdat zo’n slangetje niet heel comfortabel zit, hebben veel ouderen met een delier de neiging om dit slangetje eruit te trekken. Ook gebeurt het wel eens dat een persoon met een delier zijn/haar infuus eruit trekt. Dit is natuurlijk ontzettend gevaarlijk en daarom worden deze patiënten wel eens vastgebonden, zodat zij zichzelf niet iets ergs aan kunnen doen.

“Als de patiënt erg onrustig is kan vastbinden nodig zijn, om te
voorkomen dat hij uit bed valt en zichzelf letsel toebrengt.”

De meeste ziekenhuizen houden zich aan de regel dat vastbinden het uiterste redmiddel is. Zo meldt het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven op haar site: “Als de patiënt erg onrustig is kan vastbinden nodig zijn, om te
voorkomen dat hij uit bed valt en zichzelf letsel toebrengt.”
Ook al staat niet in de Wet dat het vastbinden verboden is, toch zijn veel mensen van mening dat dit onder ouderenmishandeling valt. Zo zegt Elly Duijf, directeur Innovatiekring Dementie, in het programma Moraalridders: “Wanneer mensen worden vastgebonden, verslappen de spieren in een rap tempo. Bovendien gaat het brein achteruit als zij niet kunnen bewegen. Er wordt al gauw gezegd dat er geen alternatieven zijn, maar die zijn er wel degelijk. Een patiënt vastbinden is geen optie. Daarnaast wordt de vrijheid van een persoon beperkt, en al is diegene amper bij bewustzijn en kan zich er achteraf misschien niet veel van herinneren, het is en blijft verkeerd.”